Summerschool ter gelegenheid van het 350-jarig bestaan van de Esnoga, 8-12 september 2025
1. Uriel da Costa (1583-1585) en de problematiek van de conversos
Spreker: Irene Zwiep
De conversos waren (vaak onder dwang) bekeerde Joden uit het Iberisch Schiereiland, die vaak in het geheim nog vasthielden aan Joodse gebruiken. Sommigen vluchtten naar Amsterdam, om daar binnen de Portugees-Joodse gemeente weer volledig terug te keren naar het Jodendom. Uriel da Costa was een van hen, maar hij had moeite met die terugkeer, die leidde tot hevige conflicten met de gemeente en uiteindelijk tot zijn suïcide. Zijn autobiografie is een van de meest bijzondere documenten over de worstelingen van de conversos.
2. Menasseh ben Israel (1604-1657) en de grenzen van tolerantie
Spreker: Heide Warncke
Menasseh ben Israel was rabbijn, schrijver en drukker. Hij onderhield goede banden met de niet-Joodse wereld en had daar zekere faam: hij was bevriend met Caspar Barlaeus, Isaac Vossius en Hugo de Groot, sprak in 1642 stadhouder Frederik Hendrik toe tijdens zijn bezoek aan de synagoge aan de Houtgracht (de voorloper van de Esnoga) en ijverde voor terugkeer van de Joden naar het Verenigd Koninkrijk bij Oliver Cromwell. Wat zeggen deze contacten over de mate van tolerantie die de Portugese Joden toekwam?
3. Isaac Aboab da Fonseca (1605-1693) en de Amsterdamse wortels van de Sefardim in de Nieuwe Wereld
Spreker: Jessica Roitman
Isaac Aboab da Fonseca was de Amsterdamse rabbijn die in 1671 de aanzet gaf tot de bouw van de Esnoga, waarvan nu het 350-jarig bestaan gevierd wordt. Maar hij is ook de allereerste rabbijn in de Nieuwe Wereld. In 1642 werd hij rabbijn van het Braziliaanse Recife, dat toen in Nederlandse handen kwam. Nadat de Portugezen Recife veroverden op de Nederlanders keerde hij terug naar Amsterdam. Na hem gingen meerdere Amsterdamse rabbijnen naar de Nieuwe Wereld, onder meer naar Curaçao. Da Fonseca belichaamt daarmee de nauwe relatie die de Portugese Joden van Amsterdam onderhielden met zustergemeenten in de Nieuwe Wereld.
4. Samuel Sarphati (1813-1866) en het succes van de Joodse emancipatie
Spreker: Sietske van der Veen
Samuel Sarphati werd dit jaar uitgeroepen tot grootste Amsterdammer aller tijden. Hij was arts en filantroop die met zijn activiteiten een belangrijke stempel wist te drukken op de ontwikkeling van het onderwijs, de volksgezondheid en de stedenbouw van Amsterdam. Hij was daarmee niet alleen zelf een voorbeeld van de mogelijkheden die de emancipatie van de Joden in 1796 had geschapen, maar ook iemand die zijn eigen mogelijkheden inzette om minderbedeelden te helpen en de stad socialer te maken.
5. Bezoek Beth Haim
Spreker en rondleider: Tirtsah Levie Bernfeld
Beth Haim is de begraafplaats van de Portugees-Israëlietische gemeente, in Ouderkerk aan de Amstel, gesticht in 1614 en nog steeds in gebruik. Deze middag is er een lezing over de geschiedenis van deze begraafplaats met speciale aandacht voor de vrouwen binnen de vroegmoderne Portugese gemeente, met aansluitend een rondleiding langs de bijzondere graven en grafstenen.
De eerste vier bijeenkomsten worden gehouden in de Ma’amad van de Esnoga.
Programma:
19:15 uur: inloop
19:30 uur: lezing
20:45 uur: borrel
21:30 uur: einde
De bijeenkomst op vrijdag begint om 12:00 uur:
12:00 uur: inloop Vegahuis (Kerkstraat 10, Ouderkerk aan de Amstel)
12:15 uur: lezing
13:30 uur: lunch
14:00 uur: rondleiding
De Summerschool wordt kosteloos aangeboden door de PIG aan haar leden in het kader van het 350-jarig jubileum van de Esnoga.
mbii@jck.nl
Tirtsah Levie Bernfeld is onafhankelijk onderzoeker en gespecialiseerd in vroegmoderne Europees-Joodse geschiedenis, met name sociale en culturele aspecten van de Portugees-Joodse gemeenschap in Amsterdam. Haar boek Poverty and Welfare among the Portuguese Jews of Early Modern Amsterdam (Oxford, 2012) won de prestigieuze Amerikaanse National Jewish Book Awards Winner of the Mimi S. Frank Award in Memory of Becky Levy for Sephardic Culture.
Jessica Roitman is hoogleraar Joodse Studies aan de Vrije Universiteit en gespecialiseerd in de geschiedenis van de Joodse diaspora in het Caribisch gebied en in Atlantische koloniale gemeenschappen van de vroegmoderne tijd tot het eind van de negentiende eeuw.
Sietske van der Veen is historicus op het gebied van Joodse geschiedenis. Ze is als postdoctoraal onderzoeker werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam binnen het project ‘Jewish Urban Cultures’ onder leiding van professor Bart Wallet. Haar onderzoeksinteresses zijn onder andere Joodse places en spaces, percepties van Joods erfgoed, Joodse/niet-Joodse relaties, Joodse elites en belonging van Joden in de negentiende en twintigste eeuw.
Heide Warncke is conservator van Bibliotheek Ets Haim – Livraria Montezinos. Op dit moment is zij bezig met promotieonderzoek. De titel van haar proefschrift wordt: The Amsterdam Hebrew Printing Industry 1627-1815. Daarnaast is Heide bestuurslid van de Nederlandse Vrienden van de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem.
Irene Zwiep is sinds 1997 hoogleraar Hebreeuws en Joodse Studies aan de Universiteit van Amsterdam. Ze is onder meer gespecialiseerd in Joodse intellectuele geschiedenis, met name van Hebreeuwse linguïstiek, Wissenschaft des Judenthums en Haskala.
